Bier in Nederland

Bier in Nederland

donderdag 22 december 2016

Bier in Nederland, tweede druk: de wijzigingen en aanvullingen

Bier in Nederland. Een biografie lag in de eerste week van mei 2016 in de winkel. Daar was een jaar of vier van onderzoek en schrijven aan voorafgegaan, inclusief het nodige redactiewerk, gevolgd door zetwerk en natuurlijk vormgeving. Na dit alles werd het op 13 april naar de drukker gestuurd.
Op precies die dag floepte er een e-mailnieuwsbrief van de Koninklijke Bibliotheek binnen met de mededeling: er zijn deze week drie miljoen nieuwe krantenpagina's aan de archiefwebsite Delpher toegevoegd. Dit leidde achter het bureau van schrijver dezes tot enig geroep van ach en wee.


Delpher is een gigantische hoeveelheid ouwe kranten, maar dan gedigitaliseerd. Je kunt er daardoor in zoeken: woorden, namen, combinaties daarvan, gesplitst in advertenties en krantenberichten, of gericht gezocht op datum of periode. Er bestaan nog behoorlijk wat andere (regionale of plaatselijke) van zulke digitale krantenbanken, maar Delpher is verreweg de grootste. Het is een historische bron van formaat, een hedendaagse schatkamer voor onderzoekers en andere geïnteresseerden.
Als daarin drie miljoen nieuwe pagina's beschikbaar komen, weet je zo goed als zeker dat er iets in te vinden zal zijn. Hetgeen je dan net niet meer hebt kunnen meenemen in je publicatie. Vandaar dat geroep van ach en wee.

Die interessante aanvullingen waren er inderdaad. Zo bleek het eerste pilsener in Nederland precies tien maanden eerder te zijn aangeboden dan in het boek stond - in Arnhem. Ook langs andere wegen vond ik en bereikten me relevante of aardige aanvullingen op het boek; zie vooral de vermelding over cultuurgist. Ik heb ze genoteerd en uitgezocht, soms op dit blog gebruikt en met het oog op een mogelijke herdruk als een kasplantje gekoesterd.
En ziedaar: enkele weken geleden kreeg ik te horen dat die herdruk van Bier in Nederland er inderdaad zou komen. De eerste druk is zo goed als uitverkocht. Afgelopen week kwam de tweede druk van de pers. De uitgeverij was zo goed de opgespaarde herzieningen daarin op te nemen. Ze hebben voor de grote lijn van deze bierhistorie geen gevolgen, maar ik vind het voor de lezers van de eerste druk de moeite waard hier vast te leggen wat er is veranderd in de tweede druk. 't Is voor u!


p. 76,  r. 3-5 van onder, over stadhouder Floris van Egmont:
(Zijn bijnaam was Floorke Dunbier: hij hield niet van dikbier, dat bij zijn stand hoorde, en dronk liever met zijn manschappen dunbier.)

[Met dank aan Henri Reuchlin.]


p. 79, laatste alinea, gewijzigd inzicht en dus fragment over het gebruik van cultuurgist:
De techniek is in de zestiende eeuw ook vooruitgegaan. Die eeuw wordt vaak gezien als de periode waarin de cultuurgist ontstond: het toevoegen en hergebruiken (kweken) van gist door brouwers. Dat komt echter al voor in bewijsstukken die zeker een eeuw ouder zijn. Ook een Nederlands bierrecept uit de vijftiende eeuw (vermoedelijk het oudste in deze taal) vermeldt: ‘neemt goeden heve’. Matthias de Lobel beschreef in 1581 wel een andere nieuwe techniek: het bier werd na de gisting afgevuld op vaten, waarvan hij uitdrukkelijk vermeldt dat die ‘zeer wel ghestopt’ moesten worden. Blijkbaar was men er inmiddels van doordrongen hoezeer contact met zuurstof de houdbaarheid van bier kon verslechteren. Dat is nu een open deur, maar was lange tijd nog geen gemeengoed.

[Meer over de ontdekking en toepassing van cultuurgist en over dat oudste bierrecept volgt in juni 2018, na het festival Carnivale Brettanomyces 7.]


p. 287, na ‘Botermarkt’, een aanvulling over de eerste Nederlandse bocken:
Pas in maart 1867 was er weer een brouwerij die een eigen bock op de markt bracht, De Star uit Duiven. Het duurde tot de nieuwe Amsterdamse ondergistende brouwerijen paraat waren voordat er op grotere schaal Nederlandse bock beschikbaar kwam. Dat werd vooral hun product. In januari 1868 kondigde de nbb aan rond 1 april met ‘uitmuntend bockbier’ te komen; de eerste advertentie ervoor stond zelfs al op 9 maart in het Algemeen Handelsblad.

p. 287, laatste twee regels, idem over de schrijfwijze 'bok' in plaats van 'bock':
[...] en voor een Nederlandse bok, die van De Star, voor het eerst in maart 1867.

p. 302-303, vanaf tweede alinea, over het eerste pilsener in Nederland:
Het in 1929 afgebrande instituut presenteerde het Pilsener voor het eerst aan een groot Nederlands publiek, maar schreef daarmee niet weer biergeschiedenis; en evenmin café Stadhouderskade, dat nog eerder met ‘echt Beiersch Pilsenerbier’ had uitgepakt. De primeur was voor de provincie: op 13 juli 1876 al had koffiehuis Harmonie in Arnhem geadverteerd met ‘Heden Pilsener Bier’. Ook een handelaar in Zwolle begon er begin 1877 mee. Het is een interessante vraag hoe het daar voor het eerst in Nederland terechtkwam; en überhaupt hoe de faam van bepaalde producten zich heeft verspreid in een tijdperk zonder telefoon en internet. Via reizigers en kranten vonden nieuwe bieren hun weg, en dat duurde soms lang. Het wiener bestond al 23 jaar toen het hier belandde; het Pilsener zelfs 33 jaar. Een exporteur uit Würzburg bood het in februari 1875 voor het eerst aan in een Nederlandse krant. Wat koffiehuis Harmonie betreft: dat was kort tevoren uitgebreid. Uitbater J. Siep adverteerde daarna ook iets vaker met interessante bieren, en zat natuurlijk dicht bij de Duitse grens. 
      Dat in Amsterdam Weense meisjes dit Pilsener bier kwamen tappen, paste geheel in het tijdsgewricht. [...]



p. 304: geheel in lijn met het voorgaande is de illustratie hier vervangen. Dit is de bedoelde advertentie met als bijschrift: 
Juli 1876: Arnhemmers kunnen als eerste Nederlanders kennismaken met pilsener.
Onderaan pagina 304 is het jaartal 1877 eveneens vervangen door 1876.


p. 330, bovenaan, over de laatste Nederlandse faro's: 
Brabantse brouwerijen hadden ze soms nog wel, zoals in Boxtel en Oosterhout. De faro van De Roode Leeuw in het dorp Zeeland, die Napoleon nog zou hebben gedronken, bleef geliefd. [...]


Ten slotte: enkele vermeldingen in de citaten, bronnen en register zijn aan het bovenstaande aangepast.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten