Bier voor vaders? Voor moeders!

Komende zondag, 19 juni, is het Vaderdag. Tradities als het ‘vieren’ van Moederdag en Vaderdag lijken onverwoestbaar, ook al zijn we inmiddels drie feministische revoluties verder. De bierwereld heeft er volstrekt geen last van. Bier maakt iedereen gelijk: man, vrouw, wit, zwart. Ga maar eens op een bierfestival kijken.

Toch? Sja, en daarom is de campagne Love Beer, die de branchevereniging Nederlandse Brouwers vorig jaar op poten zette, zo’n zonderlinge mispeer. Deze zo correct Nederlandse slogan beoogt een ideaalbeeld te promoten van vrouwen die gezellig kwetteren bij een glas bier - in plaats van het clichématige glas witte wijn of rosé. Kwisvragen: is dat om te lachen of om te huilen? Wie is er het meest ranzig, de brouwer van toen, of die van nu? En wat is dat toch met mannen die denken te weten hoe dat werkt, met vrouwen en bier?

'Love Beer' is een volkomen overbodige actie; het beeld dat vrouwen niet van bier houden, of vooral witte wijn of rosé drinken, is al lang ingehaald door de werkelijkheid. Die van bierfestivals vooral. Word eens wakker in de 21e eeuw, Nederlandse Brouwers? Bierdrinkende vrouwen (en mannen ook) halen hun schouders op, kletsen zich op de dijen van het lachen of ontsteken in woede over al die onbenulligheid.
De heren brouwers (want dat zijn het natuurlijk; laat ik ook eens een duit in het zakje met clichés en vooroordelen doen) presenteerden in hun campagne overigens alleen jonge vrouwen; dus hoezo vooroordelen eigenlijk? Ze hadden er vooral ook beter aan gedaan zich iets meer in de geschiedenis te verdiepen. Want de relatie tussen vrouwen en bier is veel intenser en ouder dan die tussen mannen en bier. En de manier waarop die relatie later door mannen is ingekleurd, is helaas weinig fraai geweest. De campagne van de Nederlandse Brouwers blijkt in een ranzig rijtje te passen. Ze hebben daar wellicht meer aan een beetje zelfkennis dan aan verkeerde marketinginspiratie.

Ambachtsvrouwen

De brouwerij-initiatieven van Gebrouwen door Vrouwen (foto), Boegbeeld en Kutbier baren nu in de media af en toe opzien. Sjee, kijk eens, vrouwen die dat mannendrankje brouwen! Maar bier is helemaal geen mannendrankje. Het is dat nu niet, en het is dat ook nooit geweest.
Punt 1 was het vroeger een volksdrank; iedereen consumeerde het. En punt 2: nog tot de Middeleeuwen is het brouwen ervan de zaak van vrouwen geweest. Zij deden dat doorgaans gewoon thuis, voor huiselijk gebruik.

Natuurlijk kun je daar een kritische kanttekening bij plaatsen: zie je wel, huishoudelijk werk en het wordt weer verricht door vrouwen. Zeker, maar bij zulke blikken op de geschiedenis moet de bril van nu altijd even af. Het was nog eeuwen voor de eerste feministische revolutie. Bovendien heeft dat stereotiepe beeld een belangrijke keerzijde: dat het brouwen als ambacht door vrouwen is ontwikkeld.

Ook later, toen er professionele brouwerijen in de steden waren ontstaan, waren daar veel vrouwen in actief. In 1377 of 1378 liet de bisschop van Utrecht een van zijn 'medewerkers' bier halen. Volgens de rekeningen was deze 'Willemken ghevaren te Amersf. om out bier en ghecost tegen Ermgaert van Kesteren II vaet biers, dat vat II sch[ellingen].'. Zo ging dat toen: de mannen deden boodschappen, de vrouwen brouwden ze. En hoe! In 1426 stuurde de Vlaamse stad Mechelen stadsbode Aard Valck naar Haarlem 'om een wijf die bruwe sal'. Precies: de Hollanders leerden de Vlamingen bierbrouwen, en wel vrouwen om precies te zijn. Niet alleen in de bierbusiness waren ze trouwens belangrijk. Dat moge wel blijken uit het proefschrift van historica Marjolein van Dekken uit 2009: Brouwen, branden en bedienen. Werkende vrouwen in de Nederlandse dranknijverheid, 1500-1800. Alleen de titel al!

Het thuisbrouwen en boerderijbrouwen zijn daarnaast nog lange tijd de domeinen van vrouwen gebleven. In Friesland brouwden zij vroeger drinkelbier, dun en licht bier voor dagelijks gebruik, weinig of niet gehopt of juist met kruiden vermengd en bijvoorbeeld ook warm gedronken. Dat maakten ze overigens niet alleen thuis: ze konden er ook voor terecht in openbare brouwhuizen. In de Oost-Friese streek Sagelterland in Duitsland had elk dorp aan het begin van de negentiende eeuw nog een gemeenschappelijk brouwhuis (zoals er nu nog enkele zijn in Beieren). De vrouwen brouwden er om de beurt een voorraadje voor hun gezin.

Friese boerenvrouwen hielden zich bezig met het dorsbier: laagalcoholisch bier dat op het land werd gedronken tijdens en na het dorsen. Ook daar ging weinig hop in (wegens de hoge prijs). De vrouwen zullen ongetwijfeld beter dan wie ook hebben geweten hoe je zulk eenvoudig bier toch pittig en smaakvol kon maken.

Zo, en nu wil ik het nooit meer horen: dat bier niets voor vrouwen is, of dat bier en vrouwen niet bij elkaar passen.

Zoet

Van vrouwen bestaat anderzijds een beeld dat ze door de jaren heen een voorkeur ontwikkelden voor zoet bier. Het ‘dikke’ en donkere Deventer bier was onder hen naar verluidt populair. Bij het in de zuidelijke provincies veel gedronken belegen bruine bier, dat na verloop van tijd wat zurig werd, mikten ze vaak een suikerklontje.

Maar Deventer bier was, zeker vanaf de achttiende eeuw, in bijvoorbeeld Friesland onder zowel mannen als vrouwen populair. Het werd door hen toen ook graag warm gedronken. De smaak van het grote publiek tendeerde vanaf de zeventiende eeuw sowieso steeds meer naar ‘zoet’. En suiker toevoegen aan zurig bruin bier, dat deden bijvoorbeeld ook buitenstaanders die niet met dat bier bekend waren. Bier verbindt smaakvoorkeuren, en die lopen dwars door alle geslachten en bevolkingsgroepen heen.

In de negentiende eeuw dachten ze daar nog heel anders over. Toen ontstond de marketing van het bier. En werd het populair om met bepaalde biersoorten vooral op vrouwen te mikken. Aan het zogenoemde minnebier (zeer zoet, gewoon door veel suiker) en aan stout werden welhaast magische krachten voor zogende vrouwen toegeschreven. Ze zouden een geweldig middel zijn met een enorme stimulans voor de moedermelk, grote voedingswaarde en zelfs het vermogen om de moedermelk te vervangen. (Meer over de bizarre campagne en inzet van medici door brouwerij De Gekroonde Valk leest u in Bier in Nederland. Een biografie.)

Een interessante vraag in deze context is: door wie zouden zulke gedachten en middelen toch zijn ontwikkeld? Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat dat toen vooral mannen zijn geweest; vaders, zo u wilt.

Mannenzaak

Helaas is het vervolg in de twintigste eeuw niet veel florissanter geweest. Vooral na de Tweede Wereldoorlog gingen de publiciteitsjongens van Heineken en Amstel pas goed los.

Zij schiepen in de jaren zestig het klassieke beeld van ‘de man en zijn bier’ en van de vrouw die haar man vooral moest verwennen met de goudgele rakker. En, merkten ze en passant op, misschien wilde ze zelf ook wel een glaasje meedrinken? Oh, en dat mocht dan natuurlijk ook oud bruin zijn. Als vrouwen bier drinken, is het immers nogal eens zoet, hè. Ja hoor, en bij mijn buren groeit er mensenhaar in de voortuin.

 

Klikt u vooral op de advertenties om u te verbazen over hun tijdsbeeld. En besmuikt lachen om al dit tenenkrommends mag ook best, want het bestaat niet meer. Helaas zitten we nu weer met de onverteerbare Love Beer-flauwekul van de ouwelijke Nederlandse Brouwers (waar Heineken in zit - toch wéér...). Ook in dit opzicht is het een godsgeschenk dat de craft beer-revolutie over het land is gekomen. De jonge brouwers en eigentijdse festivals bieden er een tegenwicht voor, en een alternatief waarin man-of-vrouw helemaal geen vraag meer is. 

Of is dat hippe bierwereldje toch niet vrij van het mannenvirus? Het nieuwe biertijdschrift Schuim trok deze week de Vaderdag-kaart. Gelukkig gebeurde dat met een knipoog, en vooral zonder vrouwen er scheef bij te bejegenen. Ik mag hopen dat het een bewuste keuze is geweest, en geen toeval.

Vaderdag als bierpromotie: laten we het daar dan ook maar bij houden! En komt u a.s. zaterdag 18 juni vooral naar boekhandel Stumpel in Almere, waar ik vertel en signeer. U kunt en mag er Bier in Nederland ook gerust voor Vaderdag kopen. Als u maar niet bewust vergeet te proeven van het bier dat de lokale bierwinkel Bier en Plezier heel toepasselijk serveert: Mannenliefde van Oedipus!